De kazematten zijn een fascinerend, kilometerslang tunnelsysteem dat ondergronds door het oude centrum van Luxemburg-stad loopt en zich zelfs uitstrekt tot het Kirchberg-plateau. Tijdens verschillende spannende rondleidingen kun je de tunnels verkennen: ofwel de bekende Bock- en Petruss-kazematten, die voor de meeste toeristen goed toegankelijk zijn, ofwel − iets mysterieuzer − de vaak verborgen tunnels, die de ‘Vrienden van de Vestingsgeschiedenis’ laten zien op speciale rondleidingen.

De mooie zeemeermin Melusina is de tragische heldin in de legende rond de stichting van Luxemburg. Graaf Siegfried wordt smoorverliefd op haar als hij haar, getransformeerd in een vrouw, ziet in het dal van de Alzette. Melusina, die ook verliefd op hem wordt en met de graaf in menselijke gedaante trouwt, is erg gelukkig met Siegfried, maar voordat ze het huwelijk toestemt stelt ze één voorwaarde: ze wil één keer per week alleen zijn. Iedere zaterdag sluit ze zich op in haar kamer en mag Siegfried haar niet bezoeken.

Want dan, voor die ene dag, verandert ze weer in een zeemeermin, in haar ‘oude ik’. Maar op een dag kan de graaf het niet langer uithouden, zo nieuwsgierig is hij. Hij gluurt door het sleutelgat van haar kamer, ziet de transformatie en de vissenstaart, slaakt een kreet − en haalt zich de woede van zijn vrouw op de hals. Afhankelijk van de versie van de legende springt ze van de Bock-rots in de rivier de Alzette en wordt niet meer gezien, of ze wordt opgeslokt door de rots.

Gids Jean kent de Bock- en Petruss-kazematten in de hoofdstad al sinds zijn jeugd. Hij draagt zijn hoed niet omdat het er stijlvol uitziet. Als het plafond in de stenen tunnels laag wordt, merkt zijn hoed dat als eerste en waarschuwt de jongeman dat hij zijn hoofd laag moet houden. Zoals hier in de gouden regen-tunnel onder het monument de Gouden Vrouw.

"En dit is de put waar Melusina nog steeds zou wonen. Hij staat op de plek waar ze werd opgeslokt door de rots. Hier weeft ze een lijkwade voor de stad Luxemburg.

Ze beschermt de stad, maar kan haar ook ruïneren als ze niet wordt verlost", zegt de jongeman met het lange haar, bril en hoed met een dramatische stem. Hij staat naast de 47 meter diepe put midden in de Bock-kazematten. De kazematten, het ondergrondse verdedigingssysteem dat helemaal onder het oude stadscentrum doorloopt tot aan het Kirchbergplateau, zijn een geliefde werkplek van de jonge stadsgids. Hij is tevens acteur en auteur. En zijn boek ‘The Pleasure of Drowning’, dat hij in het Engels schreef – ‘Ik hou van alle talen!”, zegt de in Luxemburg geboren auteur – bevat onder andere ook het verhaal van Melusina, dat hij op poëtische wijze heeft bewerkt.

De artiestennaam van de jonge gids is Jean Bürlesk, zijn echte naam luidt Jean Beurlet. Hij kent de Bock- en Petruss-kazematten in de hoofdstad op zijn duimpje. Al toen hij op school zat vond de afgestudeerde historicus het leuk om gasten door de ondergrondse tunnels te leiden. Hij heeft hiervoor een opleiding gevolgd en is een officiële gids van de LCTO (Luxembourg City Tourist Office).

Er is veel veranderd in de kazematten in de tijd dat hij gids was. Zowel de Bock- als de Petruss-kazematten werden gerenoveerd en waren een tijdje gesloten. En nu zijn ze weer open voor het grote publiek. Je kunt de Bock-kazematten op eigen houtje bezoeken, in de Petruss-Kazematten moet je begeleid worden door een gids.

Het is bijna onmogelijk om alles te vertellen over de kazematten in een rondleiding van een kleine 45 minuten. De hele politieke geschiedenis van het land, met al zijn beproevingen en veroveringen, is er immers mee verbonden; de Franse vestingbouwer Vauban vergrootte, perfectioneerde en moderniseerde de vesting en omgeving na zijn succesvolle aanval op en verovering van Luxemburg in 1684.

De sporen daarvan zijn overal terug te vinden in de gebouwen en in het ontwerp van de oude binnenstad. Het oude stadscentrum en het fort staan op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO. En bovenal: de hele moderne stad rust grotendeels op deze oude vestingmuren!

De ruimte bij de ingang van de kazematten illustreert de opgravingen rond het militaire verdedigingssysteem. Een maquette van de oude stad helpt bij de oriëntatie.

De maquette laat de ondergrondse route van bezoekers zien. Via een aantal gangen en trappen kom je in de Bock-kazematten, waarbij je herhaaldelijk grote, open vensters passeert. Vóór de gedeeltelijke vernietiging van de vesting in 1867 waren dat kleine openingen die van buiten moeilijk te zien waren. Tegenwoordig kenmerken de grote vensters en balkons het stadsbeeld en zijn vanaf beide kanten van de rots te zien.

"Je kunt je voorstellen hoe vochtig, koud en benauwd het hier was. Geen hygiëne, weinig zuurstof, kruitdampen tijdens beschietingen. Niemand stierf hier door een vijandelijke kogel, maar mogelijk wel door ziekte"’ zegt gids Jean tijdens het schilderen van scènes uit die vervlogen tijd. Theoretisch boden de Bock-kazematten plaats aan 1200 soldaten en 50 kanonnen. En ooit hebben hier echt mensen langere tijd gewoond.

"Veldmaarschalk von Bender, een Oostenrijkse bevelhebber, was hier met zijn troepen tijdens de wintermaanden van 1794-95 op 82-jarige leeftijd om de vesting te verdedigen tegen de Fransen!" vertelt Jean. Sommige bewoners van de kazematten moesten voor een deel hun eigen paarden opeten toen de bevoorrading stokte.

Gelukkig gaf de Oostenrijkse regering na acht maanden toestemming voor de terugtrekking.

Vroeger voelde men zich waarschijnlijk erg ingesloten in de nauwe kazematten, maar dat is lang geleden. Toen de vesting gedeeltelijk werd gesloopt, werden de vensters vergroot, zodat het niet langer mogelijk was om vanaf hier te schieten, noch met kanonnen, noch met geweren. De ruimtes werden nog gebruikt als schuilplaats tijdens de twee wereldoorlogen. Een van de zalen, de ‘Tun Deutsch’-zaal, bood in de 20e eeuw zelfs een tijdje onderdak aan het Kazemattentheater, dat nu is gevestigd in de Luxemburgse wijk Bonneweg.

"Vroeger was het veel donkerder in de Petruss-kazematten", vertelt Jean als hij deze betreedt na een wandeling door de Bock-kazematten en een korte wandeling door de stad.

• ‘Rocks coming to Life’: breng een bezoek aan de unieke Petruss-kazematten. Bezoekers krijgen talrijke bijzondere verhalen te horen.
• ‘Rock with a view’: als je door de kazematten van de Bock-rots loopt, heb je altijd een geweldig uitzicht op de stad en kun je genieten van het samenspel van oud en nieuw.
• De ‘Vrienden van de Vestingsgeschiedenis’ verzorgen voor groepen op afspraak ongebruikelijke rondleidingen via geheime ingangen. Als je ze volgt ontdek je weer hele nieuwe kazematten. Zonder bordjes om je te oriënteren, zonder verhalen, en je hebt continu het gevoel dat het beter is om een gids bij je te hebben.